Özgür yazılım kullanıcısına çalıştırma, kopyalama, dağıtma,
inceleme, değiştirme ve geliştirme özgürlükleri tanıyan yazılım türüdür.
1950'lerden 1970'lerin başına kadar bilgisayar kullanıcılarının özgür yazılımla ilgili yazılım hürriyetlerine sahip olmaları normaldi. Yazılım genellikle fertler arasında paylaşılır, kişilerin yazılım yaparak donanımlarını daha kullanışlı yapmalarını iyi karşılayan donanım üretilerinden dağıtılırdı. SHARE gibi kullanıcıların ve satıcıların üye olduğu kuruluşlarla yazılım değiş dokuşu kolaylaştırmak hedeflenmişti. 1970'lerin ilk yıllarında durum değişti: yazılım masrafları hızla yükselirken büyümekte olan yazılım endüstrisi, donanım üreticilerinin bilgisayar satışıyla beraber verdikleri "yazılım demetleri", kiraya verilen bilgisayarların kâr getirmeyen yazılım desteğiyle rekabet başlamıştı. Bazı müşterilerin kendi ihtiyaçlarını daha iyi karşılamasıyla "özgür" yazılım masraflarının donanım masraflarıyla bütünleşmesini istemiyordu.
17 Ocak 1969'da yayınlanan Amerika Birleşik Devletleri
IBM'ye karşı yazısında hükumet, yazılım demetlerinin rekabet engelleyici olarak
sıfatlandırdı. Bazı yazılım her zaman hürken ancak ödemeyle alınabilen
yazılımlar artıyordu. 1970'ler ve 1980'lerde yazılım endüstrisi, bilgisayar
programlarını sadece kullanıcıların kodu incelemesi ve değiştirmesini önleyen
çalıştırılabilirler şeklinde dağıtmaya başlamasıyla teknik tedbirler almaya
başladı. 1980'de copyright kanununun kapsamı bilgisayar programlarını içine
aldı.
1983'te MIT Yapay Zekâ Laboratuvarı'ndaki hacker
topluluğunun uzun süreli üyesi Richard Stallman, bilgisayar endüstrisi ve kullanıcılarının
kültürel değişiminden yıldığını açıklayarak GNU projesini îlan etti. GNU
işletim sistemi için yazılım geliştirmesine Ocak 1984'te başlandı. Ekim 1985'te
de Özgür Yazılım Vakfı kuruldu. Kendisi hür yazılımı tanımlayarak
"copyleft" kavramını yazılım hürriyeti garantilemek için çıkardı.
Bazı yazılımdışı endüstriler, kendi araştırma ve
geliştirmeleri için özgür yazılım geliştirmeye benzer teknikler kullanmaya
başladı. Mesela bilim adamları, daha açık geliştirme süreçleri ararken mikroçip
gibi donanımlar da copyleft lisanslarıyla geliştirilmeye başlandı. Creative
Commons ve serbest kültür hareketi, özgür yazılım hareketinden çok
etkilenmişlerdir.
Barındırdığı özgürlükler
Özgür Yazılım Vakfı'nın ifadesiyle özgür yazılım, belli
başlı dört özgürlüğü barındırır:
- Her türlü amaç için yazılımı çalıştırma özgürlüğü.
- Yazılımın nasıl çalıştığını inceleme ve kendi gereksinimleri doğrultusunda değiştirme özgürlüğü. Yazılım kaynak koduna erişim bunun için bir ön şarttır.
- Özgürlük 3:Kopyalarını dağıtma ve toplumla paylaşma özgürlüğü.
- Özgürlük 4:Yazılımı tüm toplumun yarar sağlayabileceği şekilde geliştirme ve geliştirilmiş haliyle yayınlama özgürlüğü. Yazılım kaynak koduna erişim bunun için de bir ön şarttır.
Bazı özgür yazılım lisansları
Özgür Yazılım Vakfı tarafından özgür kabul edilen lisanslar
ile özgür kabul edilmeyen lisanslar GNU'nun Licenses sayfasında
listelenmektedir.
En yaygın kullanılan özgür yazılım lisanslarının başında GNU
GPL lisansı gelmektedir. Aşağıdaki belli başlı bazı özgür yazılım lisansları
listelenmiştir.
- GNU Genel Kamu Lisansı (GPL)
- GNU Kısıtlı Genel Kamu Lisansı (LGPL)
- BSD Lisansı
- Mozilla Kamu Lisansı (MPL)
- MIT Lisansı
- Apache Lisansı
- Eclipse Kamu Lisansı (EPL)
- Avrupa Birliği Kamu Lisansı (EUPL)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder