GEZEGENLER

-GEZEGENLER-

Gezegen veya planet, bir yıldızın etrafında dolanan gök cismidir. Dar anlamıyla, Güneş Sistemi içinde, Güneş'in doğrudan uydusu olan ve Uluslararası Gökbilim Birliği (IAU) tarafından bu tanıma uygun bulunmuş sekiz gök cismini belirlemede kullanılır. Güneş Sistemi'nde, resmî olarak kabul edilen 'sekiz gezegen'den başka, bu cisimlerle boyut, yörünge ve fiziksel özellikler açısından aynı gruba konabilecek yeni gök cisimlerinin keşfedilmesi, bir yandan da başka yıldızların etrafında da Güneş Sistemi gezegenlerine benzer gök cisimlerinin dolandığının saptanması, 'gezegen' tanımının sınırlarının bulanıklaşmasına neden olmuştur.

 

Uluslararası Gökbilim Birliği'nin (IAU), kabul ettiği Güneş Sistemi'nin sekiz gezegeni, Güneş'e yakınlık sıralarına göre şunlardır:

    ☿ Merkür

    ♀ Venüs

    ⊕ Dünya

    ♂ Mars

    ♃ Jüpiter

    ♄ Satürn

    ♅ Uranüs

    ♆ Neptün

MERKÜR

 

*Merkür (Utarit), Güneş Sistemi'nin Güneş'e en yakın gezegenidir.

* 8 gezegenin en küçüğüdür.

*Adını Roma mitolojisinde ticaret ve yolculuk tanrısı ve tanrıların habercisi olarak bilinen Merkür'den alır.

 *Çıplak gözle izlenebilen 5 gezegenden biri (diğerleri Venüs, Mars, Jüpiter ve Satürn) olarak eski çağlardan beri insanoğlunun dikkatini çekmiştir.

* Yer benzeri ya da 'kaya' yapılı gezegenler sınıfına girmektedir.

* Güneş'e yakınlığı nedeniyle yeryüzünden izlenmesi güçtür ve hakkında bilinenler sınırlıdır.

* Uydusu bulunmamaktadır.

*Merkür, Güneş'e uzaklığı yaklaşık 46 milyon ile 70 milyon kilometre arasında değişen oldukça eliptik bir yörünge izler.

 *Plüton'dan sonra Güneş Sistemi'nin gezegenleri arasında gözlenen en yüksek dışmerkezlik değerine sahip bu yörüngenin milyonlarca yıllık bir çevrim içinde zaman zaman daha da basıklaşarak dışmerkezlik derecesinin günümüzdeki 0,21'den 0,5 düzeyine dek yükselebildiği sanılmaktadır.

VENÜS

 

*Venüs, Güneş Sisteminde, Güneşe uzaklık bakımından ikinci sıradaki, sıcaklık bakımından da birinci sıradaki gezegen.

*Güneşe uzaklık bakımından ikinci sırada olmasına rağmen en sıcak gezegen olmasının nedeni de atmosferinin gelen güneş ışınlarının dışarı çıkmasına izin vermemesidir. Hatta bazı kişiler[kim?] eskiden Dünya gibi üzerinde canlıların yaşadığı yeşil bir gezegen olduğunu da söylerlerdi.

* Ayrıca Zühre, Çolpan veya Çoban Yıldızı olarak da bilinir.

*Bu gezegen adını Eski Roma tanrıçası Venüs (Eski Yunan Mitolojisi'nde Afrodit)'ten almıştır.

* Kendi ekseni etrafında, Güneş Sistemindeki diğer tüm gezegenlerin aksi istikamette döner. Güneş etrafındaki dönüşünü 224.7 Dünya gününde tamamlar.

*Büyüklüğü açısından Dünya ile benzerlik gösterdiğinden Dünya ile kardeş gezegen veya dünyanın ikizi olarak da bilinmektedir.

*Gökyüzünde Güneş'e yakın konumda bulunduğundan ve yörüngesi Dünya'nınkine göre Güneş'e daha yakın olduğundan yeryüzünden sadece Güneş doğmadan önce veya battıktan sonra görülebilir. Bu yüzden Venüs Akşam Yıldızı, Sabah Yıldızı veya Tan Yıldızı olarak da isimlendirilir.

*Bir diğer adı da 'Çoban yıldızı'dır.

* Görülebildiği zamanlar, gökyüzündeki en parlak cisim olarak dikkat çeker.

DÜNYA

 

*Dünya; (Yerküre, eski: Küre-i Arz), Güneş Sistemi'nde Güneş'e en yakın üçüncü gezegendir.

*Güneş Sistemi'ndeki en yoğun ve beşinci büyük gezegendir.

* Yaşamın olduğu bilinen tek gezegendir.

*Katı ya da 'kaya' ağırlıklı yapısı nedeniyle üyesi bulunduğu yer benzeri gezegenler grubuna adını vermiştir.

* Bu gezegen grubunun kütle ve hacim açısından en büyük üyesidir.

* Büyüklükte, Güneş Sistemi'nin 8 gezegeni arasında gaz devlerinin büyük farkla arkasından gelerek, beşinci sıraya yerleşir.

* Tek doğal uydusu Ay'dır.

* Yeryüzü, Yerküre, Mavi Gezegen ya da Latince adıyla Terra olarak da anılır

*Sürekli olarak hareket eden Dünya'nın iki çeşit hareketi vardır.

*Bu hareketlerden birisi kendi ekseni etrafında olur ve batıdan doğuya doğrudur.

* Bu dönmesini 23 saat, 56 dakika, 4.098903691 saniye tamamlar.

* Dünya'nın kendi ekseni etrafındaki bu dönmesi ile birlikte olan ikinci hareketi güneş etrafındadır.

* Güneş etrafında Dünya, elips şeklinde çok geniş bir yörünge üzerindeki hareketini de 365 gün, 5 saat, 48 dakika, 9 saniye, 763.545,6 mikrosaniyede, yani bir yılda tamamlar.

* Dünya'nın kendi ekseni etrafındaki ve güneş etrafındaki bu iki hareketi, iki önemli olaya sebep verir.

*Kendi ekseni etrafında dönmesi ile gece ve gündüz,güneş çevresinde 23 derece 27 dakika eğiklikle dönmesi mevsimleri oluşturur ve mevsimlerin ardalanmasını sağlar.

MARS

 

*Latince Mars veya Arapça Merih (Türkçe: Bakırsokum ya da Sakıt), Güneş Sistemi'nin Güneş'ten itibâren dördüncü gezegeni.

* Roma mitolojisindeki savaş tanrısı Mars'a ithâfen adlandırılmıştır.

* Yüzeyindeki yaygın demiroksitten dolayı kızılımsı bir görünüme sahip olduğu için Kızıl Gezegen de denir.

*İnce bir atmosferi olan Mars gerek Ay'daki gibi meteor kraterlerini, gerekse Dünya'daki gibi volkan, vadi, çöl ve kutup bölgelerini içeren çehresiyle bir yerbenzeri gezegendir.

*Ayrıca dönme periyodu ve mevsim dönemleri Dünya’nınkine çok benzer.

*2 adet uydusu bulunmaktadır.

*Mars’taki Olimpos Dağı (Olympus Mons) adı verilen dağ Güneş Sistemi’nde bilinen en yüksek dağ ve Marineris Vadisi (Valles Marineris) adı verilen kanyon en büyük kanyondur.

JÜPİTER

 

*Jüpiter (Erendiz, Müşteri) Güneş Sistemi'nin en büyük gezegeni.

 *Güneş'ten uzaklığa göre beşinci sırada yer alır.

*Adını Roma mitolojisindeki tanrıların en büyüğü olan Jüpiter'den alır.

* Büyük ölçüde hidrojen ve helyumdan oluşmakta ve gaz devleri sınıfına girmektedir.

*Jüpiter'in 67 doğal uydusu bilinmektedir.

 *Galileo Galilei 1610 yılında kendi yaptığı basit teleskopla Jüpiter'in en büyük dört uydusu İo, Europa, Ganymede, ve Callisto'yu keşfederek ilk kez Yerküreden başka bir gezegene ait uyduların varlığını göstermiştir.

*Bu uydular sonradan Galilei uyduları olarak adlandırılmıştır.

*Jüpiter'in kalın ve karmaşık bir atmosfer tabakası bulunmaktadır.

* Bu atmosferin Güneş Sistemi'nin kökenini oluşturan Güneş Bulutsusu'nun varsayılan yapısına yakın olarak, % 88 oranında moleküler hidrojen (H2) ve % 12 oranında helyum (He) içerdiği saptanmıştır.

*Bunları % 0,1 oranla su buharı (H2O) ve metan (CH4) ve % 0,02 oranla amonyak (NH3) izler.

 *Azot, hidrojen, karbon, oksijen, kükürt, fosfor ve diğer elementleri içeren çeşitli bileşiklere milyonda bir düzeyini geçmeyen oranlarda rastlanmaktadır.

SATÜRN

 

*Satürn (eski adı ile Zühal) Güneş Sisteminin Güneş'e yakınlık sırasına göre 6. gezegenidir Büyüklük açısından Jüpiter'den sonra ikinci sırada gelir.

*Adını yunan mitolojisindeki Kronos'tan alır.

* Çıplak gözle izlenebilen 5 gezegenden biri (diğerleri, Merkür, Venüs, Mars, ve Jüpiter) olarak eski çağlardan beri insanoğlunun dikkatini çekmiştir.

 *Büyük ölçüde hidrojen ve helyumdan oluşmakta ve gaz devleri sınıfına girmektedir.

*Su yoğunluğu ile karşılaştırıldığında 0.69 olan bu değer, Yerküre'nin yoğunluğunun % 12'si kadardır.

* Düşük yoğunluk, gezegenin akışkan yapısı ve kendi çevresindeki dönüş hızının yüksekliği ile birleşerek, Satürn'e ekvatorda geniş, kutuplarda basık elipsoid görüntüsünü vermektedir.

*Satürn'ün resmi olarak ad verilmiş 53 uydusu vardır.

*Satürn kalın ve karmaşık bir atmosfer tabakası ile çevrilidir.

 *Atmosferin temel bileşeni, bir gaz devi gezegenden bekleneceği gibi, Güneş Bulutsusu’nun içeriğine benzer olarak, hidrojen gazıdır.

* Ancak, Jüpiter'in atmosferinden farklı olarak, helyum oranının beklenenden düşük olduğu gözlenir.Bu olgunun, helyumun kütleçekimi etkisi ile gezegenin daha derinlerine doğru çökmesi ile ilişkili olabileceği düşünülür.

*Satürn atmosferi %94 hidrojen ve %6 helyumdan oluşmaktadır. *Bunları %0,2 oranla metan (CH4), %0,1 oranla su buharı (H2O), ve %0,01 oranla amonyak (NH3) izler. Azot, hidrojen, karbon, oksijen, kükürt, fosfor ve diğer elementleri içeren çeşitli bileşiklere milyonda bir düzeyini geçmeyen oranlarda rastlanır.

URANÜS

 

*Uranüs Güneş Sisteminin Güneş'ten yakınlık sırasına göre 7. gezegenidir.

 *Çap açısından Jüpiter ve Satürn'den sonra üçüncü, kütle açısından bu iki gezegen ve Neptün'ün ardından dördüncü sırada gelir.

* Adını Yunan mitolojisi'ndeki gökyüzü tanrısı Uranos'tan (Yunanca'da Οὐρανός, Latinceleştirilmiş şekli ile Uranus) alır.

 1781 yılında William Herschel tarafından bulunmuştur.

*Buz devleri sınıfına girmektedir.

*Uranüs, Güneş çevresinde bir devrini 84 yılda tamamlar.

*Hafifçe eliptik olan yörüngesi boyunca, Güneş'e uzaklığı 18-20 Astronomi birimi (Yaklaşık olarak 2.842.400.000 km'dir.)(ortalama 211-421)arasında değişir.

*Uranüs’ün 27 uydusu bilinmektedir.

* Jüpiter ve Satürn’den sonra en fazla uyduya sahip olan gezegendir.

 *Beş büyük uydusunun (Miranda, Umbriel, Ariel, Oberon ve Titania) çapları 470–1580 km arasında değişir.

*Küçük uydular: Cordelia, Ophelia, Bianca, Cressida, Desdemona, Juliet, Portia, Rosalind, Belinda, Puck, Caliban, Stephano, Trinculo, Sycorax, Prospero, Setebos, S/1986 U10, S/2001 U2, S/2001 U3, S/2003 U1, S/2003 U2, S/2003 U3.

NEPTÜN

 

*Neptün, Güneş Sistemi'nin sekizinci ve Güneş'e en uzak gezegenidir.

 *Adını Roma deniz tanrısı Neptunus'ten alan gezegen, çapına göre en büyük dördüncü, kütlesine göre ise en büyük üçüncü gezegendir.

* Dünya'nın 17 katı kütlesiyle ikizi sayılabilecek Uranüs'ten çok az büyük ve daha yoğundur.Güneş'e olan uzaklığı ortalama 30 Astronomik birimdir (AU).

*Neptün'ün yapısı Uranüs'e çok benzemektedir, bununla beraber bu ikisi, daha büyük gaz devleri olan Jüpiter ve Satürn'ün yapısından biraz farklıdırlar.

 *Neptün'ün atmosferi, Jüpiter ve Satürn'ün atmosferi gibi ağırlıklı olarak hidrojen ve helyum, ve az miktarlarlarda hidrokarbonlar ve azottan oluşmakla beraber, görece yüksek miktarlardaki su, amonyak ve metan buzları ile onlardan ayrılmaktadır.

* Gök bilimcilerin Uranüs ve Neptün'e bazen buz devleri demesinin nedeni de işte bu farklılığı vurgulamaktır.

 *Neptün'ün iç katmanları, Uranüs'e benzer şekilde ağırlıklı olarak buz ve kayaç malzemelerden oluşmaktadır.

* Atmosferinin üst katmanlarında bulunan metan, gezegene mavi görüntüsünü vermektedir.

*Neptün'ün bilinen 14 uydusu vardır.